डायबिटीज मुळे होणारे डोळ्यांचे आजार आणि काळजी

भारतामध्ये डायबिटीज रुग्णांची संख्या झपाट्याने वाढत आहे. जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) अहवालानुसार भारत हा “Diabetes Capital of the World” म्हणून ओळखला जातो.
डायबिटीज म्हणजे फक्त ब्लड शुगरची समस्या नव्हे, तर हा आजार हळूहळू संपूर्ण शरीराच्या अनेक भागांना प्रभावित करतो.

विशेषतः डोळे (Eyes) हे डायबिटीजमुळे सर्वाधिक धोक्यात येतात.
अनेक रुग्णांना शेवटच्या टप्प्यावर जाऊनच लक्षात येते की त्यांची दृष्टी कमी होण्यामागे डायबिटीज कारणीभूत आहे.

म्हणूनच हा लेख आपणांस डायबिटीजमुळे होणारे डोळ्यांचे आजार, त्यांची लक्षणे, उपचार आणि काळजी घेण्याचे उपाय याबद्दल सविस्तर माहिती देणार आहे.

डायबिटीज आणि डोळ्यांचे नाते (Diabetes and Eye Connection)

डोळ्यांच्या आत रेटिना (Retina) नावाचा भाग असतो, जो आपल्या दृष्टीसाठी सर्वात महत्त्वाचा आहे. रेटिनामध्ये सूक्ष्म रक्तवाहिन्या (tiny blood vessels) असतात. डायबिटीजमुळे या रक्तवाहिन्यांमध्ये:

• कमकुवतपणा (weakness)
• सूज (swelling)
• रक्तस्त्राव (bleeding)
• किंवा अडथळा (blockage)

होऊ शकतो. यामुळे रेटिना व्यवस्थित कार्य करू शकत नाही आणि दृष्टीवर परिणाम होतो.

विशेष म्हणजे सुरुवातीच्या टप्प्यावर रुग्णांना कोणतीही लक्षणे जाणवत नाहीत. पण जसजसा आजार वाढतो तसतसे दृष्टी धूसर होणे, डोळ्यांसमोर काळे डाग दिसणे किंवा वाचनात अडचण येणे अशी लक्षणे दिसू लागतात.

डायबिटीजमुळे होणारे प्रमुख डोळ्यांचे आजार (Major Eye Diseases Caused by Diabetes)

1) डायबेटिक रेटिनोपॅथी (Diabetic Retinopathy)

• हा आजार डायबेटिक रुग्णांमध्ये सर्वात कॉमन आहे.
• सुरुवातीला काही लक्षणे दिसत नाहीत (silent stage).
• कालांतराने रेटिनातील रक्तवाहिन्या फुटतात किंवा गळू लागतात.
• यामुळे काळे डाग दिसणे, दृष्टी धूसर होणे, रात्री दिसण्यात त्रास अशा समस्या वाढतात.

जर वेळेत उपचार झाले नाहीत तर Permanent Blindness होऊ शकते.
उपचारामध्ये लेझर थेरपी (Laser treatment), Anti-VEGF injections आणि काही गंभीर प्रकरणात विट्रेक्टॉमी सर्जरी (Vitrectomy Surgery) करावी लागते.

2) मोतीबिंदू (Cataract in Diabetic Patients)

• मोतीबिंदू म्हणजे डोळ्याच्या लेन्सवर (lens) धूसरपणा येणे.
• सामान्य लोकांपेक्षा डायबेटिक रुग्णांमध्ये हा आजार लवकर होतो.
• वाचनात अडचण, रात्री गाडी चालवताना त्रास, तेजस्वी प्रकाशात धूसर दिसणे अशी लक्षणे असतात.
• उपचारासाठी आधुनिक फॅको सर्जरी (Phaco Surgery) व IOL (Intraocular Lens) प्रत्यारोपण केले जाते.

3) ग्लॉकोमा (Glaucoma)

• याला “Sight चा Silent Killer” असेही म्हटले जाते.
• डोळ्यातील दाब (Intraocular Pressure) वाढल्यामुळे होणारा आजार.
• डायबेटिक रुग्णांमध्ये ग्लॉकोमाचा धोका सामान्यांपेक्षा 2-3 पट जास्त असतो.
• हळूहळू peripheral vision कमी होणे, डोळ्यांत दुखणे, डोकेदुखी अशी लक्षणे दिसतात.
• यासाठी eye drops, laser therapy किंवा surgeryची गरज पडते.

4) डोळ्यांचा कोरडेपणा (Dry Eyes in Diabetes)

• डायबिटीजमुळे डोळ्यांच्या अश्रुग्रंथी योग्य प्रमाणात पाणी तयार करत नाहीत.
• डोळ्यात जळजळ, पाण्यासारखी खाज, चुभणे अशी लक्षणे जाणवतात.
• विशेषतः मोबाईल, संगणक वापरताना त्रास वाढतो.
• Artificial tears (कृत्रिम अश्रू), पुरेशी झोप व स्क्रीन टाइम कमी केल्याने हा त्रास कमी होतो.

डायबिटीजमध्ये डोळ्यांची काळजी कशी घ्यावी? (How to Take Care of Your Eyes in Diabetes?)

1) नियमित डोळ्यांची तपासणी (Regular Eye Check-up)

• प्रत्येक डायबेटिक रुग्णाने दर 6 महिन्यांनी किंवा कमीत कमी वर्षातून एकदा सविस्तर नेत्र तपासणी (Comprehensive Eye Check-up) करणे आवश्यक आहे.
• यामुळे सुरुवातीच्या टप्प्यावरच आजार लक्षात येतो आणि उपचार सोपे होतात.

2) शुगर कंट्रोल ठेवणे (Maintain Blood Sugar Levels)

• Balanced diet: भाज्या, फळे, whole grains यांचा समावेश करा.
• Regular exercise: रोज किमान 30 मिनिटे चालणे.
• Medication: डॉक्टरांनी सांगितलेली औषधे वेळेवर घेणे.
• शुगर control मध्ये ठेवले तर डोळ्यांचे आजार होण्याचा धोका 50% ने कमी होतो.

3) हेल्दी जीवनशैली (Healthy Lifestyle)

• धूम्रपान व मद्यपान पूर्णपणे टाळा.
• वजन नियंत्रणात ठेवा (obesity टाळा).
• स्क्रीन टाइम कमी करा.
• पुरेशी झोप घ्या आणि ताण कमी ठेवा.

4) वेळेवर उपचार (Early Treatment is Key)

• एकदा vision कमी होऊ लागली तर उशीर होतो.
• वेळेवर निदान आणि योग्य डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यास दृष्टी पूर्णपणे वाचवता येऊ शकते.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

Q1: डायबिटीजमुळे दृष्टी कायमची जाऊ शकते का?
👉 होय, विशेषतः डायबेटिक रेटिनोपॅथीमुळे (Diabetic Retinopathy) permanent blindness होऊ शकते.

Q2: डायबेटिक रुग्णांनी डोळ्यांची तपासणी किती वेळा करावी?
👉 किमान वर्षातून एकदा तरी नेत्रतज्ज्ञांकडे तपासणी आवश्यक आहे. लक्षणे असतील तर दर 6 महिन्यांनी.

Q3: मोतीबिंदू ऑपरेशन डायबेटिक रुग्णांसाठी सुरक्षित आहे का?
👉 होय. जर ब्लड शुगर व रक्तदाब control मध्ये असेल तर सर्जरी सुरक्षित व यशस्वी होते.

Q4: डायबिटीज असताना डोळ्यांचे आजार पूर्णपणे टाळता येतात का?
👉 नाही, पण शुगर कंट्रोल, योग्य आहार, व्यायाम आणि नियमित तपासणीमुळे आजाराचा धोका मोठ्या प्रमाणात कमी होतो.

डायबिटीज हा “Silent Killer” मानला जातो कारण त्याचे दुष्परिणाम हळूहळू आणि शांतपणे वाढतात. डोळ्यांचे आजारही त्याच पद्धतीने वाढतात आणि शेवटच्या टप्प्यात रुग्ण अंधत्वाकडे जाऊ शकतो.

👉 पण चांगली गोष्ट म्हणजे वेळेवर तपासणी, शुगर कंट्रोल आणि योग्य उपचार घेतल्यास दृष्टी वाचवता येते.

आपले डोळे, आपली जबाबदारी – Dr. Rathi’s Prisma Eye Care मध्ये आजच तपासणी करा

जर आपण डायबेटिक रुग्ण असाल तर आजच आपल्या डोळ्यांची तपासणी करून घ्या.
डोळ्यांच्या योग्य तपासणीसाठी आणि डायबिटीजशी संबंधित उपचारांसाठी Dr. Rathi’s Prisma Eye Care, बेस्ट आय हॉस्पिटल, बारामती येथे भेट द्या.

Dr. Harshal Rathi यांच्या मार्गदर्शनाखाली विश्वासार्ह नेत्रतपासणी आणि अत्याधुनिक उपचार उपलब्ध आहेत.